Kon Tum: Top 5 lễ hội không thể bỏ qua khi du lịch Kon Tum

Tỉnh Kon Tum, nằm ở phía Bắc của khu vực Tây Nguyên, có phần lớn diện tích ở sườn phía Tây của dãy Trường Sơn. Đây là tỉnh có diện tích nhỏ thứ hai ở Tây Nguyên, với địa hình chủ yếu là đồi núi, cao nguyên, xen kẽ một số vùng trũng nhỏ hẹp. Do đó, Kon Tum có những cảnh quan rất đa dạng và phong phú, cùng khí hậu mát mẻ, không gian xanh, yên tĩnh và trong lành. Hiện, Kon Tum là một điểm du lịch tuyệt vời với những nét đẹp hoang sơ, bí ẩn, mang đậm màu sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc bản xứ.

Khám phá lễ hội ở Kon Tum

1. Lễ hội cồng chiêng

Lễ hội cồng chiêng là một lễ hội được tổ chức hàng năm theo hình thức luân phiên tại các tỉnh có văn hoá cồng chiêng tại Tây Nguyên. Lễ hội được tổ chức nhằm quảng bá hình ảnh Không gian văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là di sản truyền khẩu và phi vật thể nhân loại. Đó không những là một sự kiện quan trọng của người dân tây nguyên mà còn cả với đất nước Việt Nam. Trong lễ hội nghệ nhân của các tỉnh sẽ trình bày, biểu diễn không gian văn hoá của dân tộc và của tỉnh mình.

Ở Kon Tum, cùng với đàn T’rưng, Klông Pút, Đinh Túk, cồng chiêng là nhạc cụ đặc trưng nhất của đồng bào các dân tộc thiểu số bản địa. Ngoài vai trò là phương tiện diễn tấu dân gian, cồng chiêng còn thể hiện quyền uy, sự giàu sang của gia đình, dòng tộc, bản làng, là vật thiêng trong tín ngưỡng tâm linh của đồng bào các dân tộc thiểu số.

Cồng chiêng và nghệ thuật diễn tấu cồng chiêng của đồng bào các dân tộc thiểu số Kon Tum khá đa dạng, phong phú. Đặc điểm chung, nổi bật của dàn cồng chiêng là sự kết hợp linh hoạt những âm thanh cao, thấp, tạo nên sự phối bè khác nhau. Kết hợp với cồng chiêng còn có cả trống, lục lạc… tạo nên sự hoà âm phong phú. Quyện hoà trong tiết tấu, giai điệu của cồng chiêng là những âm thanh nghe như giai điệu của rừng đại ngàn, của suối reo, thác chảy; lấp lánh sắc màu của nắng, của gió, của đất; là tâm hồn mộc mạc, chân thành, khoáng đạt của đồng bào các dân tộc thiểu số. Có bộ thì âm điệu trầm hùng, đĩnh đạc như là một sự giới thiệu về đại ngàn Kon Tum hùng vĩ, có bộ thì âm điệu lại réo rắt, nỉ non với những giai điệu, tiết tấu hòa quyện như những lời tự sự kể về những truyền thuyết, những câu chuyện về những dòng sông, con suối, cánh rừng, mùa màng, về đất và người Kon Tum…hết sức trữ tình bằng ngôn ngữ âm thanh vô cùng độc đáo, chỉ riêng có ở nghệ thuật diễn tấu cồng chiêng.

2. Lễ hội mừng lúa mới 

Lễ hội mừng lúa mới thường được tổ chức vào khoảng tháng 10 (âm lịch) khi lúa đã chín rộ. Tùy theo phong tục của từng làng mà lễ hội được tổ chức theo quy mô và hình thức khác nhau. Khi lúa bắt đầu chín, già làng thống nhất ngày tốt để chuẩn bị tổ chức nghi lễ mừng lúa mới. Các gia đình chủ động sửa sang nhà cửa, vật dụng trong nhà, người Xơ Đăng cho rằng làm như vậy để thần lúa khi từ rẫy về nhà sẽ không thấy không gian trở nên xa lạ.

Trong ngày này, người phụ nữ chuẩn bị các vật dụng thiêng dùng trong nghi lễ của gia đình, như: gùi thiêng, nồi nấu cơm cúng, dây sirh jrông hoặc dây chỉ (sirh prệh). Lễ mừng lúa mới bắt đầu với nghi thức bà con mang lễ vật gồm ghè rượu, cơm, thịt, ống nứa đi đến bến nước để lấy nước về với buôn làng mình cùng nhau ăn mừng lúa mới.

Lễ mừng lúa mới sẽ diễn ra tại mỗi gia đình và tiếp đó là tại nơi sinh hoạt cộng đồng của làng. Khi những bông lúa đã chín rộ, chủ hộ đưa các thành viên trong gia đình đến rẫy lúa của mình dọn cỏ, phát đuờng chuẩn bị thu hoạch lúa. Khi đến rẫy lúa, chủ hộ đến chỗ lúa chín đều nhất đọc lời khấn với ông Trời (Giàng), xin Thần Lúa (Na Soai) cho họ rước hồn lúa về với dân làng, với nhà của mình. Sau đó, cả gia đình bắt đầu công việc tuốt lúa. Tuốt lúa xong, họ đưa lúa về kho để cất giữ, mỗi gia đình chỉ mang một gùi lúa lớn về nhà để cúng lúa mới, trên đường mang lúa về nhà, khi gặp ngã ba, ngã tư, đường rẽ…họ bẻ một cành cây chắn ngang các lối đi phụ, chỉ để lại một lối đi chính từ kho lúa về nhà mình với suy nghĩ không để cho hồn lúa đi lạc lối khác.

Tại kho lúa của gia đình, người phụ nữ lấy cây đót đặt lên cầu thang và cửa kho, bà cất lúa vào kho, khấn thông báo với các thần linh biết gia đình mang lúa mới về kho, cầu mong hồn lúa khỏe mạnh, ở yên trong kho, không lạc mất, cầu mong thần linh phù hộ cho gia đình khỏe mạnh, no đủ quanh năm. Làm lễ xong, người phụ nữ tiếp tục mang số lúa còn lại vào nhà. Lúc này, một phần lúa được đặt trên giàn cúng, một phần lúa khác được đem rang lên.

Bữa cơm đầu mùa dâng cho thần linh với đại ý kính cáo với các thần về lễ ăn lúa mới, xin cho kho thóc đầy, xin cho thú rừng không phá mùa màng…. Thức ăn chuẩn bị trước của mỗi gia đình để ăn cơm mới gồm: thịt rừng, cá suối, rượu ghè. Họ bày mâm cơm, rượu ghè ra giữa nhà. Sau lời khấn của chủ hộ, chủ hộ sẽ nắm vắt cơm đầu tiên để ăn, uống rượu, tiếp đó, mọi người trong gia đình cùng ăn, uống rượu, múa hát đánh chiêng vui vẻ.

Từ sáng sớm của ngày bắt đầu lễ hội, tất cả các gia đình trong làng đều phải đóng kín cửa, không ai được phép ra vào, cơm và các loại thức ăn được nấu sẵn và để lên giàn bếp, rượu ghè cũng được các gia đình chuẩn bị đầy đủ. Già làng là người đầu tiên được phép mở của và đi một mình đến nhà Rông. Sau đó, già làng đánh một hồi trống báo hiệu cho tất cả nam giới trong làng mang lễ vật như: Heo, gà, cá suối, rượu ghè tập trung về nhà Rông. Lễ vật được bày tại cột chính giữa nhà Rông.

Sau lời khấn của già làng: “Ơ Giàng, ơ Thần lúa, hôm nay hồn lúa về với làng chúng tôi, chúng tôi cầu mong thần lúa cho chúng tôi sang năm mới và mãi mãi đừng thiếu lúa để ăn, dân làng không phải đói, xin hồn lúa hãy ở với chúng tôi, cho chúng tôi được no đủ”, già làng ăn cơm mới và uống rượu làm phép, các thành viên trong làng lần lượt uống rượu và ăn cơm mới. Uống rượu ở nhà Rông xong, già làng đưa tất cả mọi người ở nhà Rông lần lượt đi đến từng gia đình trong làng đến mỗi nhà, các gia đình mang cơm rượu, thức ăn ra tiếp đoàn. Già làng làm phép và sau đó mọi người cùng ăn cơm, uống rượu tượng trưng, rồi lại tiếp tục đi đến nhà khác.

Khi đã đi đến tất cả các gia đình trong làng, đoàn lại quay lại nhà Rông, và lúc này tất cả các lễ vật được đưa ra vị trí cây nêu trước nhà Rông. Già làng thông báo cho tất cả các thành viên trong làng tập trung về nhà Rông để mở hội “Ăn mừng lúa mới”. Rượu ghè và thức ăn từ mỗi gia đình được lần lượt mang tới nhà Rông, cả cộng đồng cùng uống rượu, múa hát, đánh cồng chiêng. Đồng bào cứ thế vui hội cho đến khi lửa đã tàn, rượu đã nhạt, mọi người tạm nghỉ, lễ hội chính “mừng lúa mới” của người Xơ Đăng xem như kết thúc đồng bào lại cùng hẹn nhau mùa tới sẽ no đủ hơn, sung túc hơn.

3. Lễ hội đường phố Kon Tum

Lễ hội đường phố (lễ hội cồng chiêng) Kon Tum là nơi hội tụ đồng bào các dân tộc 5 tỉnh Tây Nguyên (Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng) được tổ chức ngày 19-03-2016 tại thành phố Kon Tum tỉnh Kon Tum, lễ hội được tổ chức luân phiên trên 5 tỉnh Tây Nguyên, mỗi năm 1 tỉnh

Đây là một trong những sự kiện trọng điểm của Liên hoan nghệ thuật dân gian Tây Nguyên đang diễn ra ở Kon Tum (kéo dài từ ngày 18/3-23/3). Tham gia lễ hội có hơn 500 nghệ nhân, nghệ sĩ quần chúng ở 14 đoàn (trong đó có 10 đoàn đến từ các huyện, thành phố của Kon Tum và 4 đoàn đại diện cho các tỉnh ở Tây Nguyên Việt Nam.

Với những người dân sinh sống và làm việc tại thành phố Kon Tum – nơi diễn ra lễ hội đường phố thì đây có lẽ là dịp may mắn để họ được trở về với những nét văn hóa xa xưa của từng dân tộc. Những nhạc cụ, những điệu múa, những tiết tấu cồng, chiêng cùng những trang phục văn hóa đại diện cho từng nhóm dân tộc là điểm nhấn cho lễ hội đường phố năm nay. Trên mỗi đ

oạn đường có đoàn nghệ nhân đi qua, hàng nghìn người dân chen kín hai bên đường để cùng nhau thưởng lãm.

Hòa trong không khí lễ hội đường phố ấn tượng này, người dân và du khách có cơ hội trải nghiệm không khí lễ hội của đồng bào các dân tộc tại chỗ ở Tây Nguyên. Đồng thời, tìm hiểu văn hóa truyền thống bản địa của đồng bào ở các tỉnh Tây Nguyên qua các nhạc cụ truyền thống, các trò chơi dân gian… được các nghệ nhân, nghệ sĩ quần chúng trình diễn trong suốt hành trình của lễ hội.

Với những người dân sinh sống và làm việc tại thành phố Kon Tum – nơi diễn ra lễ hội đường phố thì đây có lẽ là dịp may mắn để họ được trở về với những nét văn hóa xa xưa của từng dân tộc. Những nhạc cụ, những điệu múa, những tiết tấu cồng, chiêng cùng những trang phục văn hóa đại diện cho từng nhóm dân tộc là điểm nhấn cho lễ hội đường phố năm nay. Trên mỗi đoạn đường có đoàn nghệ nhân đi qua, hàng nghìn người dân chen kín hai bên đường để cùng nhau thưởng lãm.

Hòa trong không khí lễ hội đường phố ấn tượng này, người dân và du khách có cơ hội trải nghiệm không khí lễ hội của đồng bào các dân tộc tại chỗ ở Tây Nguyên. Đồng thời, tìm hiểu văn hóa truyền thống bản địa của đồng bào ở các tỉnh Tây Nguyên qua các nhạc cụ truyền thống, các trò chơi dân gian… được các nghệ nhân, nghệ sĩ quần chúng trình diễn trong suốt hành trình của lễ hội.

4. Lễ hội đâm trâu

Lễ hội đâm trâu được người Bana gọi là x’trǎng, là một lễ hội tế thần linh, ăn mừng chiến thắng, mừng mùa màng bội thu, mừng lễ hội mùa xuân hay mừng các sự kiện trọng đại trong năm. Tuỳ theo hoàn cảnh ở từng địa phương mà bà con tổ chức lễ đâm trâu.

Lễ đâm trâu thường được tổ chức vào khoảng thời gian từ tháng Chạp cho đến tháng 3 âm lịch. Đó là là khi mùa màng thu hoạch xong, thóc đã được đưa vào bồ, các gia đình được nghỉ ngơi. Người Bana tổ chức lễ đâm trâu là để tạ ơn thần linh, đón mừng năm mới, cầu mong sức khỏe cho mọi người và cầu chúc cho một năm mới mùa màng tươi tốt.

“Lễ hội đâm trâu là lễ hội lớn linh thiêng đối với người Bana. Lễ hội đâm trâu (còn gọi là lễ hiến sinh) phải trải qua nhiều nghi lễ nhỏ với nhiều hình thức như:  lễ cúng thần linh, nghi lễ uống rượu cần, diễn tấu cồng chiêng và có bài khóc trâu. Lễ hội đâm trâu chỉ  được dùng trong cúng thần linh”.

Lễ đâm trâu thường diễn ra trong 3 ngày đêm. Để chuẩn bị cho lễ đâm trâu, người Bana phải chuẩn bị hàng tháng trời. Những người đàn ông khoẻ mạnh trong buôn được cử vào rừng chọn những cây gỗ Pơlang thẳng, đẹp nhất để làm cột Gưn, chọn những cây mây  vàng bóng để bện thành sợi dây vững chãi buộc trâu trong ngày lễ. Thường thì lễ đâm trâu tế Giàng (Thần linh) được tổ chức vào sáng sớm, lúc mặt trời vừa lên. Dân làng chọn một con trâu khỏe mạnh làm vật hiến sinh, con trâu này được coi như vị sứ giả chuyển lời cầu khấn, ý nguyện của bà con tới các vị thần. Vào ngày lễ, trâu được đưa đi tắm rửa sạch sẽ và cho ăn uống no nê rồi đem buộc bằng dây mây vào cột Gưn mà người Ba Na gọi cây cột này là gưng sakapô. Đây là một cây cột gỗ cao trên 5 mét, được trang trí hoa văn, hoa rừng và cờ rất đẹp. Trên đỉnh cột thường đặt một biểu trưng  hình chim Phượng hoàng bằng gỗ. Khi con trâu được cột vào Gưng, làng cử đại diện gồm: già làng, thanh niên nam, nữ, trẻ nhỏ dắt trâu đi vòng quanh cột vừa đi vừa nói những điều tốt đẹp. Đây cũng là lúc bà con trong buôn tập trung lại và những nghi thức của buổi lễ bắt đầu.

Chủ lễ là già làng, người có uy tín nhất cộng đồng đọc lời khấn trời đất, cầu chúc mưa thuận gió hòa, dân làng khỏe mạnh, hoa trái mùa màng tốt tươi… Khấn Giàng  xong, con trai, con gái nhảy múa vòng tròn theo nhịp cồng chiêng rộn rã, âm vang khắp núi rừng. Một người lớn tuổi được cử ra để  mời bà con và khách uống rượu cần thể hiện lòng hiếu khách. Tâm điểm của lễ hội là các chàng trai trong buôn biểu diễn các màn võ truyền thống quanh cột Gưn buộc trâu, trong khi các cô gái nối thành vòng xoang nhảy múa theo nhịp cồng chiêng. Sau một đêm nhảy múa, ca hát, buôn cử 5 người đại diện gồm 3 thày cúng và 2 già làng làm lễ hiến sinh đọc thần chú, xin dâng cúng trâu cho thần linh và cầu nguyện những điều tốt đẹp còn mọi người ngồi nói chuyện, uống rượu cần.

Suốt đêm hôm ấy bà con dân làng thức với con trâu, khóc thương con trâu, bày tỏ tình cảm của mình với con trâu bằng bài hát “Khóc trâu”. Bài hát với lời : lâu nay trâu sống cùng với con người, giúp đỡ người trong công việc đồng áng nặng nhọc, nhưng vì làng có việc trọng đại, cần đến trâu để tạ ơn Giàng, mong trâu vui vẻ thực hiện nhiệm vụ của mình. Sau buổi lễ, thịt trâu được chia đều cho tất cả mọi người, từ già đến trẻ nhỏ trong buôn và cả khách mời, ai cũng có phần đem về nhà, mang may mắn cho mọi người. Già làng Bok Ny dân tộc Bana ở tỉnh Kon tum, cho biết: “Lễ hội để cầu mong mưa thuận gió hoà. Sau khi lễ hội xong cũng là là kêu gọi bà con phát huy tính tự lực tự cường, cùng nhau làm ăn cần cù để cuộc sống buôn làn ngày càng phát triển đi lên”.

Lễ đâm trâu của người Bana cũng là dịp để con cháu ôn lại truyền thống hào hùng của dân tộc, giúp lớp trẻ hình dung các bước thực hiện lễ đâm trâu để lưu giữ truyền thống tổ tiên. Lễ hội đâm trâu góp phần giữ gìn nét văn hóa dân gian của người Bana, làm phong phú thêm sắc thái văn hóa của dân tộc Việt Nam.

5. Lễ bỏ mả

Lễ bỏ mả hay còn gọi là lễ Pơ thi. Đây là lễ hội lớn của người Jrai và Bahnar. Người Jrai và Bahnar cũng như một số tộc người khác ở Tây Nguyên tin rằng, sau khi chết, linh hồn sẽ về thế giới bên kia sống với tổ tiên. Nhưng linh hồn của người chết không đi hẳn, không sống hẳn với thế giới bên kia, mà sau một thời gian sẽ trở lại- tái sinh làm người bằng cách nhập vào thể xác của những đứa trẻ. Chính do quan niệm như vậy nên họ có cách ứng xử riêng với người chết, và có tục làm lễ bỏ mả để tiễn đưa linh hồn người chết ra đi

Chỉ sau lễ bỏ mả đó, linh hồn người chết mới hoàn toàn tách khỏi mọi ràng buộc với cuộc sống, mới thực sự về với cội nguồn của mình, còn người sống thì được giải phóng khỏi mọi liên hệ với người chết

Lễ bỏ mả là một trong những lễ hội mang sắc thái văn hóa độc đáo nhất của người Tây Nguyên, là cả một truyền thống ứng xử đầy tính nhân văn của người sống đối với người chết. Tiếng cồng chiêng trầm hùng, những điệu múa trang trọng lưu luyến, những ngôi nhà mồ uy nghi, những pho tượng mồ trầm tư đầy gợi cảm, những bữa ăn cộng cảm với những món ăn truyền thống, những bài cúng lâm ly tràn đầy chất văn nghệ dân gian…

Kết luận

Cùng với việc khám phá những nét đẹp hoang sơ, bí ẩn của cảnh sắc núi rừng Kon Tum, du khách khi đến với vùng đất này còn được trải nghiệm những nét văn hóa độc đáo của cộng đồng người dân tộc bản địa, thưởng thức những bản nhạc cồng chiêng rộn rã, vui tươi, cùng điệu xoang bên ánh lửa bập bùng và nghe các già làng kể chuyện giữa núi rừng thảo nguyên bao la.