Tháp Dương Long còn được gọi là Tháp Ngà, là một cụm di tích Chămpa gồm ba ngọn tháp nằm trên đồi Dương Long. Đây là cụm tháp Chămpa cao nhất Đông Nam Á hiện còn tồn tại và cũng là một trong những di tích Chămpa quan trọng nhất tại Việt Nam. Hãy cùng AZ Media khám phá Tháp Dương Long – Di sản văn hóa Champa tại Việt Nam này nhé!
1. Đôi nét về Tháp Dương Long
Tháp Dương Long, một trong những di tích lịch sử nổi tiếng ở Bình Định, nằm giữa hai thôn An Chánh và Vân Tường, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định. Để đến đây, du khách cần di chuyển khoảng 50km từ trung tâm thành phố Quy Nhơn.
Tháp Dương Long còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như tháp An Chánh, tháp Bình An, tháp Tường Vân, và tháp Ngà theo cách gọi của người Pháp. Đây là một điểm dừng chân thú vị để khám phá và tìm hiểu về văn hóa lịch sử của vùng đất Bình Định. Tháp được xây dựng từ thời kỳ Chăm Pa, mang đậm dấu ấn kiến trúc và tinh hoa nghệ thuật của người Chăm.
2. Lịch sử Tháp Dương Long
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Tháp Dương Long chịu ảnh hưởng sâu sắc từ kiến trúc nghệ thuật Kh’mer, dựa trên những họa tiết trang trí và chạm khắc trên tháp. Vào cuối thế kỷ XII đầu thế kỷ XIII, vùng đất này phải đối mặt với nhiều cuộc xâm lăng từ Chân Lạp (Tchenla) và từng nằm dưới sự quản lý của người Kh’mer trong một thời gian dài. Điều này có thể đã góp phần làm cho tháp mang nét kiến trúc Kh’mer.
Kết quả từ nhiều cuộc khai quật khảo cổ và những dấu tích kiến trúc đã hư hỏng cho thấy Tháp Dương Long từng là một khu đền tháp lớn của người Chăm. Ngôi tháp này là kiến trúc trung tâm của khu đền, thờ ba vị thần tối cao của Ấn Độ giáo: Brahma, Visnu, và Shiva.
3. Ý Nghĩa của Tháp Dương Long
Tháp Dương Long không chỉ là một vị trí quan trọng mà còn mang ý nghĩa sâu sắc đối với nền văn hóa và lịch sử Việt Nam. Cụm tháp này ban đầu được xây dựng để dành cho việc thờ phụng các vị thần trong đạo Bàlamôn, gồm có ba vị thần tối cao của Ấn Độ giáo, đồng thời cũng là nơi vinh danh các vị vua có công với đất nước.
Những giá trị văn hóa và tâm linh củaTháp Dương Long đã được công nhận từ lâu. Vào năm 1980, Bộ Văn hóa và Thông tin đã chính thức công nhận Tháp Dương Long là một trong những Di tích kiến trúc nghệ thuật Quốc gia. Đặc biệt, vào năm 2015, công trình này tiếp tục nhận được sự vinh danh khi Thủ tướng Chính phủ xếp hạng nó là Di tích Quốc gia đặc biệt, khẳng định vai trò và giá trị văn hóa lịch sử của nó với cả nước.
4. Tháp Dương Long Bình Định có gì độc đáo?
4.1. Hình dáng Tháp Dương Long
Tháp Dương Long có một thiết kế hình dáng đặc trưng, kết hợp giữa nét vuông vắn của các tháp Chăm truyền thống và đặc điểm riêng biệt của kiến trúc đình độc đáo. Phần mặt đáy của tháp là hình vuông, nhưng thân tháp lại được bẻ góc nhỏ dần từ phía dưới lên gần cửa, tạo nên hình dáng búp độc đáo và tinh tế.
Đỉnh của tháp có nhiều tầng nhỏ dần lên và chấm dứt bằng một đỉnh hình hoa sen, mang lại vẻ đẹp thanh nhã và uy nghiêm đặc trưng của kiến trúc cổ điển Việt Nam. Thiết kế này không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn phản ánh sự tinh tế trong nghệ thuật kiến trúc của người Việt xưa, làm nổi bật sự tôn vinh văn hóa và tín ngưỡng truyền thống của dân tộc.
4.2. Vật liệu xây dựng Tháp Dương Long
Tháp Dương Long đặc trưng với sự kết hợp tinh tế giữa hai vật liệu xây dựng chủ yếu là gạch và đá, đã tạo ra một điểm nhấn đặc biệt và hấp dẫn trong kiến trúc Chăm. Vật liệu này không chỉ mang tính bền vững cao mà còn làm nổi bật sự sang trọng và độc đáo của tháp. Sự sáng tạo trong việc lựa chọn và sử dụng gạch và đá đã thể hiện rõ trong từng chi tiết kiến trúc của Tháp Dương Long, từ phần mặt đáy vuông vắn đến thân tháp được bẻ góc nhỏ dần về phía cửa và đỉnh tháp hình hoa sen tinh xảo.
Tháp Dương Long không chỉ đơn thuần là một công trình lưu giữ di sản văn hóa mà còn là biểu tượng cho sự phát triển nghệ thuật kiến trúc của người Chăm. Sự hài hòa giữa các chi tiết kiến trúc và vật liệu xây dựng đã tạo nên không gian trang nghiêm, thể hiện sự tinh tế và nghệ thuật vượt thời gian của người dân xưa. Tháp Dương Long đồng thời là một minh chứng cho sự giàu có văn hóa và tôn giáo của người Chăm, góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển di sản văn hóa dân tộc Việt Nam.
4.3. Nghệ thuật điêu khắc Tháp Dương Long
Tháp Dương Long, với ảnh hưởng rõ rệt từ kiến trúc Khmer, là một điểm nổi bật của nghệ thuật điêu khắc. Ngay từ thế kỷ XX, nhà nghiên cứu H. Parmentier đã lập luận rằng hình dáng, cấu trúc và nhiều hoạ tiết trang trí trên Tháp Long Dương có sự tương đồng đáng kể với kiến trúc của vương quốc Khmer.
Các nhà nghiên cứu, dựa trên các hoạ tiết trang trí theo phong cách Khmer, đã xác định niên đại của Tháp Dương Long vào khoảng thế kỷ XII – XIII. Sự kết hợp giữa các chi tiết nghệ thuật và ảnh hưởng từ văn hóa Khmer đã làm nổi bật và làm giàu thêm giá trị văn hóa lịch sử của tháp này, đồng thời góp phần quan trọng trong nghiên cứu và bảo tồn di sản kiến trúc Chăm.
5. Khám phá 3 cụm Tháp Dương Long
5.1. Tháp giữa
Tòa tháp trung tâm của Tháp Dương Long nổi bật với chiều cao lớn hơn đáng kể so với hai tháp còn lại, tuy nhiên, họa tiết trang trí trên tháp này không được thực hiện tỉ mỉ như hai tháp bên cạnh. Quanh các mặt tường của tháp, có các trụ ốp, không có hoa văn trang trí, mỗi mặt tường có tổng cộng 7 trụ. Đầu của các trụ hơi loe ra và được gắn với những khối đá, tạo thành các băng giật cấp. Chân đế của tháp được lót kín bằng khối đá sa thạch hình vuông, tăng thêm sự vững chắc và sự độc đáo của kiến trúc này.
Tháp trung tâm của Tháp Dương Long không chỉ là một điểm nhấn về chiều cao mà còn là minh chứng cho sự sáng tạo trong kiến trúc Chăm, thể hiện qua việc sử dụng trụ ốp và băng giật cấp độc đáo, cùng với sự tinh tế của vật liệu xây dựng như đá sa thạch. Thiết kế này không chỉ góp phần làm nổi bật vẻ uy nghiêm mà còn giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa và nghệ thuật của người Chăm trong suốt hàng thế kỷ qua.
5.2. Tháp nam
Tháp Dương Long có một kiến trúc độc đáo và rất đáng ngạc nhiên! Đây là một ví dụ tuyệt vời về kiến trúc cổ điển của người Champa. Tháp nam cao 33m và có hình bình đồ vuông ở chân đế, rộng 14m. Có vẻ như việc xây dựng tháp này đã đòi hỏi một sự khéo léo và kiên nhẫn đáng kinh ngạc từ các nhà kiến trúc sư của thời đại đó.
Cách thức xây dựng Tháp Dương Long, với tường không có khung giữa và các đường gờ, cho thấy một sự tinh tế trong cách tiếp cận kiến trúc. Đặc biệt, việc sử dụng các hình ảnh như đầu voi và mình sư tử trên diềm chính của mái tháp thể hiện sự sáng tạo và nghệ thuật của người xây dựng. Mặc dù có một số phần của tháp đã bị sụp đổ, nhưng vẫn có thể hình dung được vẻ đẹp và sự tinh tế của nó. Có vẻ như Tháp Dương Long vẫn đang giữ lại một phần quan trọng của lịch sử và văn hóa của người Champa.
5.3. Tháp bắc
Tháp Bắc của Tháp Dương Long, mặc dù bị hư hại nặng nhất, vẫn cao khoảng 32m. Với hình dáng và kích thước tương đối giống tháp Nam, tháp này có các khối đá trang trí với hình ảnh sư tử và voi được khắc chạm, nối liền thành một vòng tròn trên viền giữa phần thân và chân đế.
Điều này tạo nên một diện mạo mạnh mẽ và tinh tế cho tháp, làm nổi bật nét độc đáo và sự đẳng cấp của kiến trúc Chăm, đồng thời thể hiện sự giàu có văn hóa và tinh hoa nghệ thuật của người dân Chăm. Mặc dù đã bị thời gian và sự tự nhiên xói mòn, Tháp Bắc vẫn giữ được sự quyến rũ và sức hút đặc biệt đối với khách tham quan và nhà nghiên cứu văn hóa.
6. Kết luận
Tháp Dương Long là một trong những di sản kiến trúc Chăm tiêu biểu, thể hiện sự tinh tế và sức mạnh văn hóa của dân tộc Chăm. Với chiều cao và sự tàn phá đáng kể của Tháp Bắc, nó vẫn giữ được nét đẹp và sự uy nghiêm của kiến trúc cổ, với các họa tiết sư tử và voi được khắc chạm tinh xảo trên khối đá. Tháp Dương Long không chỉ là điểm thu hút du khách bởi vẻ đẹp nghệ thuật mà còn là biểu tượng văn hóa sâu sắc, đóng góp vào sự phát triển và bảo tồn di sản văn hóa lâu đời của Việt Nam.
